Allemaal leuk en aardig dat literair vertalen, maar hoe doe je dat nou? Is het louter fingerspitzengefühl, waarmee je als vertaler je vertalingen ter wereld brengt? Of toch vooral Google Translate? Het antwoord is twee keer nee. Of eigenlijk: onder andere. De afgelopen maanden heb ik tijdens het maken van vertalingen voor de VertalersVakschool allerlei manieren ontdekt om een tekst te lijf te gaan. Daarover zal ik in deze blog meer vertellen.

Maar ik zal beginnen bij het begin. En dat is lezen. Goed kunnen lezen is een vereiste voor ieder vertaler. Immers, als je de brontekst niet goed begrijpt, hoe kun je hem dan vertalen? Eerst lees ik te vertalen tekst snel door, voor het verhaal. En dan nog een keer heel aandachtig, voor de taal. En dan nog eens, als vertaler: met een potlood of pen in de aanslag voor het omcirkelen van vreemde woorden en voor het nodige gekriebel in de kantlijn. 

En dan? Dan vertaal ik de hele tekst, in één keer door. Ik zoek zo min mogelijk op en probeer in een soort ‘flow’ te blijven. Vertalen is tenslotte ook een creatieve bezigheid. Er zijn altijd Engelse woorden of zinnen die geen Nederlandse variant kennen. Daar moet je dan direct een oplossing voor zien te vinden. En net als bij andere vormen van creativiteit gaat dit beter als je het creatieve proces in je hoofd zo veel mogelijk de ruimte geeft.

Vervolgens laat ik de tekst een dag liggen. En dan ga ik er weer mee verder. Alles wat ook maar enigszins riekt naar ‘vertaald uit het Engels’ en wat dus onnatuurlijk klinkt, omdat ik het bijvoorbeeld te letterlijk heb vertaald, moet worden veranderd. Of dit het geval is, test ik door mijn vertaling hardop voor te lezen. Als ik mezelf hoor stilvallen weet ik dat er ergens iets niet klopt.

Tijdens het vertalen maak ik gebruik van allerlei hulpmiddelen. Allereerst natuurlijk van verschillende woordenboeken: het gratis online woordenboek van Van Dale (Nederlands en Engels-Nederlands) het gratis online Engels-Engels woordenboek van Longman, de online woordenlijst van het Groene Boekje en een aantal online synoniemenwoordenboeken. Als ik daar niet kan vinden wat ik zoek, heb ik thuis altijd nog een aantal woordenboeken in de kast staan. Verder biedt de website van de Nederlandse Taalunie uitkomst bij allerlei grammaticale problemen. En als die niet genoeg uitleg geeft, is er ook nog de website van de ANS, oftewel de Algemene Nederlandse Spraakkunst, met zeer uitgebreide informatie over grammatica en spelling. En tot slot is er natuurlijk Google, de zoekmachine. Met Google kun je niet alleen de informatie vinden die je zoekt, maar kun je, aan de hand van het aantal hits die bepaalde zoektermen geven, ook nog eens een beeld krijgen van hoe frequent bepaalde woorden of combinaties van woorden zijn en, in het uiterste geval, of ze überhaupt wel bestaan. Lang leve het digitale tijdperk!

Naast deze digitale toolkit beschik ik over nog een hulpmiddel: andere mensen! Mijn netwerk is vrij groot en bestaat uit heel veel native speakers van het Nederlands en ook een aantal native speakers van het Engels. Bij lastige vertaaldilemma’s kan ik altijd te rade gaan bij vrienden, huisgenoten, collega’s en familie, al dan niet met behulp van social media.

Als alle zinnen uiteindelijk goed lopen en ik het idee heb dat ik heb vertaald wat er staat, leg ik de Engelse tekst weg. Dan kijk ik of er in mijn vertaling zinnen zitten die ik ideomatischer kan maken, dat wil zeggen, of ik er ‘gewoner Nederlands’ van kan maken – maar natuurlijk wel zonder afbreuk te doen aan de stijl van de oorspronkelijke tekst. Zodra ik tevreden genoeg ben, of zodra de deadline in zicht is, stuur ik de vertaling naar mijn docent.