Eerder dit jaar schreef filmmaker Wim Jammaer mij aan en vroeg me of ik de Engelse ondertiteling wilde verzorgen van zijn documentaire over de Vlaamse schrijver Jean-Marie Berckmans (1953-2008). Jammaer reisde vanuit Antwerpen naar Leiden, vertelde me alles over Berckmans en liet me zijn film zien. Ik nam de opdracht aan, en gaandeweg raakte ik geïntrigeerd.

Jean-Marie was rock en roll, sprak Antwerps en was licht ontvlambaar en wellicht een beetje gek, maar wat hij schreef was goed en voor mij totaal nieuw, en hoe hij dat in de film deed, dicterend aan zijn vriend Geert Breës – dat vond ik ook heel bijzonder.

Ik had nog nooit van Berckmans gehoord, en moet eerlijk toegeven dat ik überhaupt niet heel bekend ben met Vlaamse schrijvers, wat denk ik voor meer Nederlanders geldt. Zonde, want het is zo leuk bij onze zuiderburen, en België heeft zo veel te bieden! Bovendien kwam ik erachter dat ik net zo lang onderweg ben naar Antwerpen als naar mijn broer in Nijmegen.

Jean-Marie’s 10de sterfdag (31 augustus 2018) werd in Antwerpen, waar hij zijn hele leven woonde, gevierd met een keur aan optredens en publicaties, verspreid over ruim een week. Jammaer nodigde mij uit, ik sprong in een bus naar België en zo werd ik ondergedompeld in de wereld van deze bijzondere en nochthans ondergewaardeerde schrijver.

Op zaterdagmiddag bracht literair productiehuis ‘Behoud de Begeerte’ in Bibliotheek (‘Bib’) Permeke een prachtige theatersvoorstelling, waarvan het tweede deel geheel in het teken van Berckmans stond, met optredens van onder andere dichteres Delphine Lecompte (Bezige Bij) en acteur Stefaan Degand en een interview met Chris Ceustermans over de biografie die hij over Berckmans schreef, ‘Schrijven in de Grauwzone’. Ceustermans stelde ook nieuwe bundel met verzameld werk samen, de bloemlezing ‘Verhalen uit de Grauwzone’. Allebei zijn verschenen bij Uitgeverij Vrijdag.

Na dit eerste programmaonderdeel had ik de smaak goed te pakken. Op zondagochtend leidde Jammaer me langs plekken waar Berckmans heeft gewoond of die voorkomen in zijn verhalen: Café de Raaf, bijvoorbeeld, waar je nu een plaquette vindt die verwijst naar Berckmans’ boek ‘Café de Raaf nog steeds Gesloten’ (zie de foto), maar ook zijn ouderlijk huis, en het huis waar OCW (in België staat dat voor Sociale Zaken!) hem in stopte, met een uitkering van een paar tientjes per week, en waar hij het vreselijk vond.

Berckmans kampte zijn hele leven met psychische problemen en omdat hij veel rookte en dronk werd hij snel oud en was zijn gezondheid slecht. Als je iemand in die toestand uit zijn vertrouwde omgeving haalt en in lelijk sociale huisvesting stopt (bijgenaamd ‘de bunker’), tsja, dan kun je nagaan dat dit iemands stabiliteit en levensvreugde niet ten goede komt.

Ondanks zijn slechte gezondheid heeft Berckmans een behoorlijk oeuvre bij elkaar geschreven – zo’n 17 (?) boeken. Wat opvalt is de diversiteit van Berckmans’ werk en zijn cultstatus in bepaalde kringen. Wat mij persoonlijk erg aanspreekt is de manier waarop Berckmans speelt met taal, klank, ritme, en hoe eerlijk en rauw hij zijn leven aan de rand van de maatschappij beschrijft, waardoor hij me doet denken aan de schrijvers en dichters van de Beat Generation en aan de performance poetry die ik van de zomer in Edinburgh heb gehoord. Deze indruk is echter slechts gebaseerd op dit ene Berckmansweekend en de paar stukken die ik heb gelezen in ‘Je kunt geen twintig zijn op Suikerheuvel’ – mijn beeld is dus bij lange na niet compleet.

Op zondagmiddag bezocht ik de tentoonstelling die Jammaer maakte in de Black Box van de Academie voor Schone Kunsten, genaamd  ‘De bunker van Kromsky’. Het was een indringende tentoonstelling, die me een goede indruk gaf van wie Berckmans was, zijn leven. Op zondagavond was het dan eindelijk tijd voor de première van Wim Jammaers documentaire ‘De Man die zijn Snor in Brand Stak’ (zie de trailer hieronder). Ter inleiding droeg Geert Breës, helemaal uit zijn hoofd, het stuk voor dat in de documentaire geschreven wordt, de Vijfde Bagatel, en blies daarmee iedereen omver. Tijdens de première (zonder mijn ondertitels, want het publiek was natuurlijk Vlaams) bleef iedereen tot het einde toe geboeid. Ik had de film natuurlijk al heel vaak gezien, maar dat was een half jaar terug, en nu vielen me weer andere dingen op.

Na afloop heb ik wat gedronken met de Berckmans-insiders. Ik vond het heel bijzonder dat Berckman’s vrienden en familie er gewoon waren, en dat ik een aantal van hen heb kunnen spreken. Jean-Marie is er niet meer, hij is immers jong gestorven, maar al zijn naasten zijn er nog wel. Hij wordt nog steeds gemist, dat is duidelijk.

Ik hoop dat al deze voordrachten, de film en de publicaties hebben gezorgd voor meer interesse in het werk van Berckmans. Zelf ben ik nog steeds erg onder de indruk, en ik hoop binnenkort meer van Berckmans’ werk te lezen.

Wilt u meteen iets van deze bijzondere schrijver lezen? Dan kunt u hier ‘Binnendoor naar Beverlo’ lezen, een van Berckmans’ bekendere stukken: Binnendoor naar Beverloo

*een fiets een fiets een fiets een fiets een fiets*

Klik hier voor de teaser van ‘De man die zijn snor in brand Stak’

Klik hier voor een overzicht van alle activiteiten die rondom Berckmans werden georganiseerd