Tijdens mijn trip naar Parijs voor de conferentie van de ‘European Beat Studies Network’ (EBSN) heb ik een nieuwe ontdekking gedaan: de Amerikaanse  schrijver en componist Paul Bowles, die bijna veertig jaar van zijn leven doorbracht in de Marokkaanse stad Tangiers. Maar wat heeft Bowles te maken met mijn Marokaanse buren? Dat zal vanzelf duidelijk worden!

Overal om mij heen zie ik dat onbegrip en wantrouwen jegens alles dat met de Islam, Noord-Afrika en het Midden-Oosten te maken heeft, groeit. De oorzaken daarvoor zijn denk ik 9/11, de oorlog in Syrië, alle aanslagen uit naam van IS en de resulterende vluchtelingstroom richting Europa, die door veel mensen natuurlijk als een bedreiging wordt gezien. Dat zorgt mijns inziens voor een vaak eenzijdige en negatieve beeldvorming over de islam en het Midden-Oosten in de westerse media, waar door bepaalde politieke partijen gretig gebruik van wordt gemaakt.

Bij mij heeft deze maatschappelijke beweging er juist voor gezorgd dat mijn interesse in Noord-Afrika en het Midden-Oosten gegroeid is. Waarom? Sympathie voor de underdog, dat sowieso. Racisme en discriminatie zijn, wat mij betreft, niets anders dan angst voor ‘De Ander’, angst voor wat men niet kent. Of men heeft een zondebok nodig, omdat dat dat nu eenmaal makkelijker is dan problemen zelf op te lossen.

Maar er is meer.  Het afgelopen jaar ben ik ook verhuisd, naar een portiekflat, sociale woningbouw in Leiden-Noord. Ik ben de enige in mijn portiek die geen migratieachtergrond heeft (de andere bewoners zijn Turks, Soedanees en Marokkaans)  en tussen onze flat en de moskee staat slechts één andere flat. Hoewel de Ramadan me van de zomer wakker heeft gehouden, was ik ook gefascineerd door de enorme sliert mensen in feestelijke kleding die ik ’s avonds laat vaak de Moskee zag uitkomen, en door de bijzondere muziek die ik soms hoorde. Ook het gebouw zelf vind ik erg mooi, vooral tegen zonsondergang, in warm licht.

Soms reageren mensen nogal negatief als ik vertel waar ik ben gaan wonen. Iemand zei bijvoorbeeld: ‘Oh, woon jij in dat integratie-project?’ Ik doe hard mijn best om dat soort reacties te ontkrachten, bijvoorbeeld door te vertellen hoe ontzettend aardig mijn Marokkaanse buren zijn. Ik kreeg meteen hun wifi-wachtwoord toen ik nog geen internet had en ze vragen altijd hoe het met me gaat. Laatst mocht ik blijven eten, tajine met kip en rijst, en na het eten heb ik hun sprookjesachtige trouwfoto’s bewonderd, onder het genot van Marokkaanse thee uit kleine gekleurde glaasjes.

Verder had ik heel even iets met een Armeense jongen, wiens familie oorspronkelijk uit Irak komt, en ben ik bevriend geraakt met een Iraniër uit Teheran die in Leiden gepromoveerd is. Hij vertelt altijd heel interessante verhalen over Iran en leerde mij het Iraanse woord voor ‘vos’: ‘rubâh.’ En nog meer woorden, maar die ben ik helaas weer vergeten, omdat ik ze nergens mee kon associëren. Ik vind ‘rubâh’ een mooi woord, het rolt lekker over je tong.

Nu verplaatsen we ons weer terug naar Parijs. Naar boekhandel ‘Shakespeare & Company‘ om precies te zijn. Deze Engelse boekhandel, om de hoek bij de Notre-Dame, is echt een begrip. Ik was er al eens geweest en was toen behoorlijk onder de indruk.  Deze boekhandel werd in 1919 opgericht door Sylvia Beach en na de Tweede Wereldoorlog in 1951 opnieuw opgericht door George Whitman, op een andere locatie. In navolging van de zogeheten ‘Lost Generation’ (oa Joyce, Hemingway, Stein, Fitzgerald, Eliot, Pound) bleven Amerikaanse schrijvers ook na de Tweede Wereldoorlog naar Parijs trekken. Zo ook de Beats, die op een gegeven moment met z’n allen in het ‘Beat Hotel‘ zaten en vaak bij Shakespeare & Company over de vloer kwamen. De boekhandel verkoopt nog steeds ansichtkaarten van oude foto’s uit die tijd, bijvoorbeeld een van Whitman en Lawrence Ferlinghetti voor de winkel.

Het is dus niet zo gek dat deze boekhandel een zeer uitgebreide selectie Beat Literature heeft. Op een prominente plek, meteen bij binnenkomst links, is een hele boekenkast gereserveerd voor de Beats, van vloer tot plafond. Op ooghoogte vond ik daar, jawel, Paul Bowles. Had ik nog nooit van gehoord, ook al wordt zijn debuutroman ‘The Sheltering Sky‘ alom geprezen en was het boek volgens Time Magazine en de Modern Library een van de beste 100 romans van de twintigste eeuw. Tja, ik kan ook niet alles weten!

Toch koos ik in eerste instantie niet voor The Sheltering Sky, maar voor een bundel

reisverhalen getiteld ‘Their Heads are Green and their Hands are Blue’, met als ondertitel ‘scenes from the non-Christian world.’ Aan een verbaasde Bowles-expert op de conferentie (waarom heb je niet voor Sheltering Sky gekozen?) vertelde ik dat ik op zoek was naar meer perspectief, een andere kijk op het Midden-Oosten en de Maghreb, positiviteit. Die heb ik gekregen. Hoewel ik Bowles soms toch te kort door de bocht vond (bijvoorbeeld in het verhaal ‘Mustapha and his Friends’, waarin hij blijft hangen in generalisaties over ‘Mustapha’, het prototype ongeletterde Marokkaan in de jaren ’50), gaven andere verhalen juist blijk van veel begrip en waardering voor de ‘niet-Westerse wereld.’ En dat is precies wat ik zocht.

Het boek ging overal mee naartoe en ik heb er ontzettend van genoten. Hoogtepunt was voor mij het verhaal ‘The Rif, to Music’, waarin Bowles heel Marokko doortrekt om in opdracht van The Library of Congress in Washington de Marokkaanse volksmuziek vast te leggen. Doordat, zo schrijft Bowles, het overgrote deel van de bevolking lange tijd analfabeet was (dit schrijft hij in de jaren ’50), werden muziek, dans en verhalen vertellen des te belangrijker.  De CD ‘Music of Morocco, Recorded by Paul Bowles, 1959’ is nog steeds beschikbaar, ook op Spotify, en geeft  een goed beeld van de volksmuziek waar Bowles naar op jacht was.

Een ander verhaal dat ik erg mooi vond was ‘Baptism of Solitude’ (“Doop in de eenzaamheid”). Daarin beschrijft Bowles het bijzondere effect dat de woestijn op mensen heeft. Als je die immense stilte onder die immense hemel eenmaal hebt gevoeld, schrijft hij, wil je altijd weer terug. Nu wil ik dus ook naar de woestijn!

En ik zou Paul Bowles best willen vertalen, dat ook. Dat zou niet alleen een waar genot zijn, maar ook een goed tegengif tegen intolerantie.

Je kunt het verhaal ‘Baptism of Solitude’ hier beluisteren: https://www.youtube.com/watch?v=MV8xQuJXnAQ&list=PL3WKjRqwI8MmOvN5jmvjA6JIyWRYDnnJw